एमाले कहाँ चुक्यो?

नेपालको राजनीतिक यात्रामा कम्युनिष्ट आन्दोलनको योगदान गहिरो र निर्णायक रह्यो। २०४६/४७ पछि स्थापित बहुदलीय व्यवस्थामा नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी (एमाले) ले नयाँ पुस्तामा आशा जगाउँदै प्रवेश गर्यो। कृषक, मजदुर, बौद्धिक वर्गदेखि युवा पुस्तासम्म “जनताको बहुदलीय जनवाद” को नारा गुञ्जियो। तर त्यो नारा, त्यो आशा र त्यो उर्जा लामो यात्रामा टिक्न सकेन। २०४८ देखि २०८२ सम्मको झण्डै चार दशक लामो यात्रालाई नियाल्दा स्पष्ट हुन्छ—एमाले कहाँ–कहाँ चुक्यो।

सुरुआती उज्यालो र २०५१ को अल्पमत सरकार २०४८ को निर्वाचनमा प्रमुख प्रतिपक्षको रूपमा उदाएको एमालेले “परिवर्तनकारी शक्ति” को परिचय दिन सक्षम भयो। तर, वास्तविक परीक्षा २०५१ सालमा आयो। सो निर्वाचनमा एमाले सबैभन्दा ठूलो दल बनेर अल्पमत सरकार गठनमा पुग्यो। मनमोहन अधिकारीको नेतृत्वमा बनेको त्यो सरकारले “९ महिने कार्यकाल” भित्र वृद्धभत्ता योजना ल्यायो, सस्तोमा मल–बियाँ वितरण गर्यो, जनतामुखी कार्यक्रम थाल्यो। यसले पार्टीलाई जनप्रिय बनायो। तर, विश्वासको मत नपाई सरकार ढलेपछि एमालेको अनुभवहीनता प्रकट भयो। गठबन्धन व्यवस्थापनमा असफलता र “अत्यधिक आदर्शवादी तर व्यवहारिक कमजोरी” को सुरुआत यतैबाट देखियो।

लोकप्रियताको शिखर र आन्तरिक विवाद २०५६ को निर्वाचनले एमालेलाई बलियो दल बनायो। तर स्थिर सरकार दिन नसक्ने कमजोरी फेरि सतहमा आयो। नेताहरूबीचको गुटबन्दी र व्यक्तिगत महत्वाकांक्षा झनै प्रकट भयो। जनयुद्ध (२०५२–२०६२) को समयमा पार्टीले जनतासँग प्रत्यक्ष संवाद गर्ने क्षमता गुमायो। कार्यकर्तामाझ आन्दोलनकारी अनुशासनभन्दा सत्ता–मुखी संस्कार पलाउन थाल्यो। #संक्रमणकालीन राजनीति (२०६३–२०७२) २०६२/६३ को जनआन्दोलनपछि नेपाल गणतन्त्र, संघीयता र नयाँ संविधान निर्माणको यात्रामा प्रवेश गर्यो। यहाँ एमाले निर्णायक भूमिकामा रह्यो। माधवकुमार नेपाल, झलनाथ खनाल र पछि के.पी. शर्मा ओली प्रधानमन्त्री बने। तर, नेतृत्त्वबीच “प्रधानमन्त्री बन्ने होड” बढ्दै गयो। संगठनले बौद्धिक वर्गलाई बेवास्ता गरी ‘झोले कार्यकर्तामुखी’ शैली अंगाल्यो। कार्यकर्तामाझ विचार र आन्दोलनभन्दा पद–अंशको मोह बढ्यो। पार्टीको वैचारिक गहिराइभन्दा तत्कालीन सत्ता–सन्तुलन महत्वपूर्ण ठानियो।

२०७४ को वाम गठबन्धन र सुनौलो अवसर २०७४ को निर्वाचन नेपाली राजनीतिमा ऐतिहासिक क्षण थियो। एमाले र माओवादी केन्द्रबीच बनेको वाम गठबन्धन ले प्रचण्ड बहुमतसहित सरकार बनायो। के.पी. ओलीको नेतृत्वमा “स्थिरता, राष्ट्रियता र विकास” को नारा गुञ्जियो। जनतामा ठूलो आशा जग्यो—अब नेपालले दीर्घकालीन नीति, द्रुत विकास र सुशासन देख्नेछ। तर, त्यो सुनौलो अवसर चिरियो। गठबन्धन एकतामा परिणत भएर बनेको नेकपा (एकीकृत) मा नेताहरूबीच सत्ताको छिनाझपटी सुरु भयो। राष्ट्रिय परियोजनामा ठोस उपलब्धि सीमित रह्यो। नयाँ पुस्ता सहभागी हुन पाएन, केवल प्रयोग मात्र भए।

२०७८ को विभाजन र विश्वासको पतन २०७८ सालमा नेकपा–एकीकृत दल चिरफार भएर एमाले र एकीकृत समाजवादी मा विभाजित भयो। यस विभाजनले पार्टीको छवि गहिरो रूपमा कमजोर बनायो। नेताहरूको ऐय्यासी, निम्न पूँजीवादी सोच र पद–मुखी राजनीति आलोचनाको विषय बन्यो। संगठन गुटगत आधारमा सञ्चालन हुन थाल्यो। यही समयदेखि जनतामाझ विश्वास घट्दै गयो। पार्टीभित्रको अहंकार, नेताहरूको असहिष्णुता र “आफू मात्र सही” भन्ने प्रवृत्ति बलियो बन्दै गयो।

२०८२ को जेन–जेड आन्दोलन : दशकौँको आक्रोशको विस्फोट एमालेकै नेतृत्वमा सरकार चलिरहेको बेला २०८२ भदौ २३–२४ मा जेन–जेड आन्दोलन विस्फोट भयो। दुई दिनको आन्दोलनले मात्र राजनीतिक उथलपुथल ल्याएन, अकल्पनीय जनधनको क्षति पनि गर्यो।

तर, यो केवल तत्कालीन असन्तोष थिएन—गत तीन दशकदेखि थुपारिएको जनआक्रोशको ज्वालामुखी थियो। पुराना दलहरूको सत्ता–मुखी प्रवृत्ति, शासकीय त्रुटि र जनभावनाको बेवास्ताले जनतालाई सडकमा ल्याएको थियो। तर, आन्दोलनपछि पनि सत्ताधारी दलहरू आत्मआलोचना गर्नुभन्दा आत्माभिमानमा अड्किए। यसले एमालेसहित पुराना दलहरूको कमजोरीलाई स्पष्ट उजागर गरिदियो।

देखिएका कमजोरीहरू

• कार्यकर्ताको मूल्याङ्कन र संरक्षण गर्न असफल।

• बौद्धिक वर्गलाई बेवास्ता गर्ने।

• युवालाई प्रयोग गर्ने तर अवसर नदिने।

• उही नेताहरूले पद कब्जा गर्ने प्रवृत्ति।

• विकासभन्दा सत्तासंघर्षमा अल्झिने।

• संगठन गुटगत र सतही परिचालनमा सीमित।

• ऐय्यासी र निम्न पूँजीवादी सोचको विस्तार।

• नेतृत्वमा पलाएको अहंकार – पदमा पुगेपछि सर्वेसर्वा बनेर बस्ने, आत्मआलोचना गर्न नसक्ने, आफ्नै विचार मात्र सर्वोपरि भन्ने प्रवृत्ति। भविष्यको बाटो तर अझै ढोका बन्द भएको छैन। सुधार रोजेमा एमाले पुनर्जीवित हुन सक्छ।

• सिद्धान्त र विचारमा पुनःजोड – ज.ब.ज.लाई अद्यावधिक गर्दै स्पष्ट मार्गदर्शन।

• संस्थागत नेतृत्व – गुटबन्दी तोड्दै नियम–शासनलाई सर्वोपरि राख्ने।

• युवाको सहभागिता – निर्णय प्रक्रियामा वास्तविक अवसर दिने।

• बौद्धिक वर्गको संलग्नता – विद्वानलाई सम्मानपूर्वक संलग्न गर्ने।

• प्रत्यक्ष विकास – शिक्षा, स्वास्थ्य, रोजगारीमा ठोस उपलब्धि दिन सक्ने।

• सदाचार र पारदर्शिता – नेताहरूको जीवनशैली र निर्णय प्रक्रियामा स्वच्छता।

• अहंकारको त्याग – विनम्र नेतृत्त्व र साझा जिम्मेवारीको संस्कृति विकास।

२०५१ को अल्पमत सरकार, २०७४ को वाम गठबन्धन, २०७८ को विभाजन र २०८२ को जेन–जेड आन्दोलन—यी सबै मोडहरूले एमालेको उतारचढावलाई स्पष्ट देखाउँछन्। शुरुवाती लोकप्रियता, ऐतिहासिक बहुमत र फेरि क्रमशः पतन—यो नै एमालेको कथा हो। गुटबन्दी, व्यक्तिवाद, पद–लालसा, जनमतप्रतिको बेवास्ता र नेतृत्वमा पलाएको अहंकार—यी कमजोरीहरूका कारण पार्टी कमजोर बन्यो। तर अझै पनि सुधार सम्भव छ। सिद्धान्त, संगठन, सदाचार, नयाँ पुस्ताप्रतिको सम्मान र विनम्र नेतृत्त्वलाई केन्द्रमा राख्न सके मात्रै एमाले इतिहासका धुलो–पृष्ठमा सीमित नभई भविष्यमा पनि सशक्त रूपमा स्थापित हुन सक्छ।

जगन्नाथआत्रेय , महेन्द्रनगर

Leave A Reply

Your email address will not be published.